عملکرد مهمترین وعده شهید رئیسی از زبان وزیر راه دولت مردمی
به گزارش رخداد پرس، موضوع مسکن، سال‌هاست که به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های اقتصادی و اجتماعی مردم ایران تبدیل شده است.
افزایش بی‌رویه قیمت خرید و اجاره، کمبود عرضه و احتکار زمین از جمله عواملی هستند که این بحران را تشدید کرده‌اند.
در این میان، دولت سیزدهم با شعار ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی، رویکردی متفاوت را در دستور کار قرار داد.
اکنون، در حالی که عمر دولت شهید سید ابراهیم رئیسی به سه سال نرسید، بررسی کارنامه آن در حوزه مسکن اهمیت دوچندانی یافته است؛ به‌ویژه آنکه بسیاری از کارشناسان معتقدند این دولت گام‌هایی مهم در جهت تأمین زمین، تسهیل ساخت و بازآفرینی بافت‌های فرسوده برداشته است.
برای بررسی دقیق‌تر اقدامات انجام‌شده، میزان تحقق وعده‌ها و نگاه راهبردی شهید رئیسی به مسکن به عنوان پیشران اقتصاد ملی، به سراغ مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی دولت سیزدهم رفتیم.
این گفت‌وگو در دو بخش تنظیم شده است که آنچه در ادامه می‌خوانید، بخش اول از این گفت‌وگوی تفصیلی با محوریت سیاست‌های کلان، تأمین زمین، و عملکرد اجرایی دولت در حوزه مسکن است.
مشروح این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
شهید رئیسی بدون تحلیل اقدام نمی‌کرد
فارس: آقای بذرپاش، اگر بخواهیم از نگاه کلی شروع کنیم، مهمترین ویژگی مدیریتی شهید رئیسی در مواجهه با مسائل کلان کشور از نظر شما چه بود؟
بذرپاش: یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های شهید رئیسی این بود که اگر نسبت به موضوعی تحلیل دقیقی نداشت، وارد عمل نمی‌شد.
اول تلاش می‌کرد موضوع را دقیق بررسی کند، به یک «حجت قطعی» برسد، بعد اقدام کند.
این روش در بسیاری از مسائل کلان دولت سیزدهم ساری و جاری بود؛ از حوزه انرژی گرفته تا کریدورها، مسکن و زمین.
احتکار زمین؛ یکی از ریشه‌های بحران مسکن
فارس: در حوزه مسکن، شما بارها به موضوع احتکار زمین اشاره داشتید. دولت چگونه با این مسئله برخورد کرد؟
بذرپاش: سال‌ها این موضوع فقط در حد نظریه باقی مانده بود. متأسفانه برخی نگاه‌ها در بخش سیاست‌گذاری مسکن عملاً به تئوریزه کردن احتکار زمین و مسکن منجر شده بود.
شهید رئیسی اما به‌درستی تحلیل کرد که یکی از دلایل نابسامانی قیمت مسکن و اجاره‌بها در کشور، همین احتکار زمین و حتی مسکن ساخته‌شده است.
بخشی از این زمین‌ها در اختیار دولت بود و امکان مداخله از طریق قانون «جهش تولید مسکن» وجود داشت.
دولت با استفاده از ابزارهایی مثل شورای‌عالی معماری و شهرسازی تلاش کرد زمین‌های پیرامون شهرها یا حتی داخل شهرها را وارد محدوده شهری کند تا در عملیات ساخت قرار بگیرند.
هزار هکتار زمین برای نهضت ملی مسکن
آیا این نگاه منجر به اقدام عملی هم شد؟
بذرپاش: دقیقاً همین‌طور است. شهید رئیسی به این موضوع رسید و از ما در وزارتخانه حمایت جدی کرد. نمونه‌اش تأمین ۱۰۰ هزار هکتار زمین برای نهضت ملی مسکن است.
برای مقایسه، در طرح مسکن مهر که طرح موفقی هم بود، تنها حدود ۸ هزار هکتار زمین وارد محدوده شهری شد.
این در حالی است که در نهضت ملی مسکن، این رقم به ۱۰۰ هزار هکتار رسید، آن‌هم در دوره‌ای کمتر از سه سال.
مقایسه غیرمنصفانه با دولت‌های ۸ ساله
فارس: برخی منتقدان معتقدند وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن تحقق نیافت، نظر شما چیست؟
بذرپاش: اول اینکه این هدف الزام قانونی بود؛ قانون جهش تولید مسکن دولت را موظف می‌کرد.
دوم اینکه این هدف بر مبنای نیاز واقعی جامعه تعیین شده بود. نمی‌شود مدیری در نظام اسلامی باشد و به فکر مسکن مردم نباشد.
دولت شهید رئیسی برخلاف برخی دولت‌ها که صرفاً به پاک‌کردن مسئله می‌پرداختند، به حل مسئله اعتقاد داشت. این تفاوت مهمی است.
برخی هم دولت کمتر از سه‌ساله را با دولت‌های ۸ ساله مقایسه می‌کنند که بی‌انصافی است.
خیلی از اقدامات مثل تأمین زمین، الحاق به محدوده شهری، آماده‌سازی و صدور پروانه‌ها، خودش دو تا سه سال زمان می‌برد.
مسکن، پیشران اقتصاد و کم‌اثر در تحریم
فارس: به طور کلی چرا این‌قدر بر مسکن تأکید داشتید؟
بذرپاش: چون مسکن پیشران رشد اقتصادی، اشتغال، ازدواج، کاهش آسیب‌های اجتماعی و حتی فرزندآوری است.
اگر مسکن نباشد، ازدواج سخت می‌شود. از آن طرف، مسکن یکی از کم‌اثرترین حوزه‌ها در برابر تحریم‌هاست. زمین، نیروی کار، مصالح و دانش فنی همه داخلی هستند.
در عین حال، مسکن بیشترین تأثیر را در سبد تورمی خانوار دارد؛ حدود یک‌سوم تورم به مسکن مربوط است.
پس با افزایش عرضه مسکن، نه تنها مردم خانه‌دار می‌شوند بلکه کنترل تورم هم امکان‌پذیرتر می‌شود.
رشد بخش ساختمان در دو سال
فارس: در شاخص‌های کلان چه نتایجی حاصل شد؟
بذرپاش: طبق آمار بانک مرکزی، رشد تولید در بخش مسکن و ساختمان در سال ۱۴۰۰ منفی ۷.۱ درصد بود.
اما در سال ۱۴۰۲ این عدد به مثبت ۷.۱ درصد رسید.
این‌ها آمار رسمی بانک مرکزی است. رشد تولیدی که اعلامش دیگر دست وزارت راه نیست، و نشان می‌دهد طی دو سال، مسیر ساخت و تولید مسکن تغییر کرده است.
آغاز ساخت ۲ میلیون و ۶۱۰ هزار واحد مسکونی
آمار دقیق پروژه‌ها به چه صورتی بوده؟
بذرپاش: طی عمر دولت شهید رئیسی، ۲ میلیون و ۶۱۰ هزار واحد مسکونی در قالب ۱۴ ریزبرنامه کلان آغاز شد. از این میزان، بیش از ۶۰۰ هزار واحد تحویل مردم شد.
در حوزه مسکن روستایی، بیش از ۶۰۰ هزار واحد آغاز شد که از این تعداد، حدود ۲۰۰ هزار واحد به اتمام رسید.
در حوزه بافت فرسوده، حدود ۳۰۰ هزار واحد آغاز شد. رکورد صدور پروانه ساخت در بافت فرسوده در سال ۱۴۰۲ با ۹۶ هزار پروانه شکسته شد که قبلاً در سال ۱۳۹۶، ۸۶ هزار بوده.
تأثیر در کاهش بیکاری و رکورد در صدور پروانه
آیا این پروژه‌ها در اشتغال‌زایی هم اثر داشتند؟
بذرپاش: بله. به گفته مرکز آمار و وزارت رفاه، بخشی از کاهش نرخ بیکاری ناشی از رونق ساخت‌وساز بوده.
صدور پروانه‌ها هم نشان‌دهنده همین عزم است. باید در نظر داشت که از شروع عملیات ساخت یک واحد مسکونی تا تحویل، بسته به شرایط، دو تا سه سال زمان نیاز دارد.
حتی در شهرداری تهران هم وقتی پای ملک شناسنامه صادر می‌شود، حدود سه سال برآورد زمانی زده می‌شود.
استانداران از ما جلوتر شده بودند در پیگیری پروژه‌های مسکن، که این نشان از موفقیت راهبرد شهید رئیسی داشت.
تشکیل کمیسیون ویژه مسکن در دولت
اقدامات تسهیلی دیگری هم انجام شد؟
بذرپاش: بله، با تدبیر شهید رئیسی، کمیسیون ویژه مسکن و عمران در دولت تشکیل شد.
هدف این بود که مصوبات مسکن سریع‌تر از مسیرهای طولانی اداری عبور کنند و مستقیم به دولت برسند.
متأسفانه اخیراً شنیده‌ام این کمیسیون با پیشنهاد مسئولین دولتی منحل شده و موضوعات به کمیسیون زیربنایی برگشته‌اند که جای تأسف دارد.
تعهد عددی، رمز پاسخ‌گویی دولت به مردم
فارس: رویکرد هدف‌گذاری عددی دولت شهید رئیسی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بذرپاش: اگر دولتی هدف عددی نداشته باشد، هیچ‌کس از او مطالبه نمی‌کند. این مدل مدیریتی بود که شهید رئیسی دنبال کرد.
فقط گفتن اینکه “داریم پیگیری می‌کنیم” کافی نیست. آیا با حرف کلی زدن، مردم خانه‌دار می‌شوند؟ رشد تولید اتفاق می‌افتد؟ خیر.
یکی از هنرهای شهید رئیسی این بود که توانست مسکن را تبدیل به موضوع روز کشور کند.
من یادم هست، یک بار به ایشان گفتم: «آقای رئیس‌جمهور، شاید بهتر باشد کمتر بگویید.» پاسخ داد: «اتفاقاً باید بگویم تا بشود. انقدر باید بگویم تا مسئول مربوطه تلاشش را ده برابر کند.»
فارس: آقای بذرپاش، بسیاری از کارشناسان از وجود یک نظام اداری فرسوده در کشور سخن می‌گویند. در بخش مسکن این مسئله چگونه خودش را نشان می‌دهد؟
بذرپاش: متأسفانه در دستگاه اجرایی کشور یک نظام بروکراسی خفه‌کننده و کند داریم که این نظام به بخش مسکن هم سرایت کرده است.
کاری که شهید رئیسی انجام داد، دقیقاً بر هم زدن این ساختار بود. شما نمی‌توانید موضوعی مثل ساخت مسکن در مقیاس ملی را رها کنید، پیگیری نکنید، اهتمام نداشته باشید و انتظار داشته باشید نتیجه بدهد.
نظام‌های بروکراتیک کار را کاملاً فلج می‌کنند. همیشه هم بهانه دارند؛ یک روز می‌گویند آب نیست، روز دیگر می‌گویند بانک همکاری نمی‌کند، یا زمین نداریم، یا فلان مسئول دستور نداده، یا مصوبه فلان شورا هنوز نیامده.
واقعیت این است که در کشور ما برای کار نکردن هیچ دلیلی لازم نیست اما برای کار کردن، باید از هفت‌خوان عبور کنید!
مسکن ویلایی؛ الگوی ایرانی-اسلامی در اولویت شهید رئیسی
یکی از ویژگی‌های متفاوت دولت شهید رئیسی در حوزه مسکن، تاکید بر ساخت خانه‌های ویلایی بود. این ایده از کجا آمد و چقدر عملی شد؟
بذرپاش: یکی از سیاست‌های خاص شهید رئیسی همین ساخت مسکن تک‌طبقه و ویلایی بود.
ما احساس کردیم این مدل به الگوی ایرانی-اسلامی بسیار نزدیک‌تر است. واقعاً هم همین‌طور بود. هرجا که زمین اجازه می‌داد، این الگو را اجرا کردیم.
مثلاً در یزد، طبس، ایوانکی، سمنان، چابهار، قزوین، زنجان، نهبندان، قم، پرنیان و بسیاری شهرهای دیگر، مردم به صورت فوق‌العاده‌ای استقبال کردند. استقبال آنقدر زیاد بود که واقعاً نمی‌شد پاسخ همه را داد.
حتی یکی از اولین پروژه‌هایی که در دوره من کلید خورد در یزد بود، همانجا خانه‌های ویلایی ساختیم.
شما باید برق شادی را در چشمان خانواده‌هایی که کلید خانه‌شان را تحویل گرفتند می‌دیدید. خانه و سرپناه اولین و اساسی‌ترین نیاز مادی هر انسان است.
اگر می‌خواهیم خانواده تشکیل شود، فرزندآوری باشد، ثبات اجتماعی به دست آید، این‌ها بدون داشتن خانه و امنیت روانی ممکن نیست.
پرونده مسکن مهر؛ وقتی شهید رئیسی تعهد دیگران را تمام کرد
موضوع مسکن مهر سال‌ها معطل مانده بود. دولت شما چه برنامه‌ای برای اتمام این پروژه نیمه‌تمام داشت؟
بذرپاش: زمانی که من در دیوان محاسبات بودم، یادم هست شهید رئیسی در عید سال ۱۴۰۱ به شهر جدید پردیس رفت.
آن زمان، یعنی شش ماه بعد از آغاز دولت، ۲۴۰ هزار واحد مسکن مهر باقیمانده از دولت‌های گذشته روی دست ما مانده بود.
تفاوت این مسکن‌ها این بود که متقاضی پول داده بود، بانک پول داده بود، اما خانه ساخته نشده بود.
نه منابع بودجه‌ای داشتیم، نه آورده متقاضی را می‌خواستیم، نه بانک‌ها همکاری می‌کردند.
با این حال، شهید رئیسی گفت: “این تعهد نظام به مردم است و باید تمام شود.”
با همین روحیه در کمتر از دو سال، ۱۴۰ هزار واحد مسکن مهر تحویل شد. در پردیس تهران از ۲۷ هزار واحد باقیمانده، بیش از ۲۰ هزار واحد تحویل مردم شد.
در هشتگرد (مهستان) حدود ۱۲ هزار واحد باقیمانده بود که حدود ۱۰,۷۰۰ واحد تحویل شد. مردم بیش از ده سال منتظر این خانه‌ها بودند.
قبل از این، هر روز در این شهرها تجمع اعتراضی بود، اما پس از این اقدامات دیگر تجمعی ندیدیم.
اثرات عرضه مسکن مهر بر بازار
فارس: این حجم از عرضه چه تأثیری روی قیمت‌ها داشت؟
بذرپاش: بسیار محسوس بود. مثلاً در پردیس تهران، قیمت مسکن مهر که تا ۵ میلیارد تومان هم خرید و فروش می‌شد، با عرضه گسترده به زیر ۳ میلیارد رسید. در پرند خانه ۴ میلیاردی به زیر ۲ میلیارد تومان رسید.
یعنی فشار عرضه واقعی مسکن باعث شد قیمت‌ها واقعاً بشکنند. این کار فقط با اتمام واحدهای باقیمانده و نه رها کردن آنها ممکن شد.
نگاه شهید رئیسی این نبود که “این پروژه برای دولت قبل بوده و به ما ربطی ندارد.” او همیشه می‌گفت: “مسئله مردم، مسئله دولت جمهوری اسلامی است، نه دولت قبل و دولت فعلی.”
روایت شخصی از روحیه شهید رئیسی
فارس: در این مسیر، آیا خاطره‌ای از روحیه شهید رئیسی در مواجهه با این چالش‌ها دارید؟
بذرپاش: بارها به ایشان می‌گفتم: “آقای رئیسی، من از دیوان محاسبات آمده‌ام، آنجا ما از همه حساب می‌کشیدیم، اینجا باید به همه پاسخ بدهیم!”
ایشان با لبخند می‌گفتند: “خود من هم از قوه قضائیه آمده‌ام، اما اینجا دارم به همه حساب پس می‌دهم. اما مگر ثواب ساختن یک خانه و سروسامان دادن به یک خانواده با چیز دیگری قابل مقایسه است؟ خدا که می‌بیند، حتی اگر بعضی‌ها نبینند.”