مسئله شکل‌گیری کمیسیون‌های مجلس در ابتدای هر دوره تقریباً با مشکل مشابه مواجه بوده است، چرا که برخی کمیسیون‌ها از جمله کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کمیسیون‌های پرطرفدار هستند و متقاضی برای حضور در آنها زیاد است اما برخی دیگر از کمیسیون‌ها از جمله کمیسیون قضایی و فرهنگی، متقاضیان کمتری دارند.
ساز و کار تشکیل کمیسیون‌ها در آیین نامه داخلی مجلس
هرچند ساز و کار تشکیل کمیسیون‌ها در آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی پیش بینی شده است اما در نهایت در دوره دوازدهم نیز مانند برخی ادوار گذشته موضوع تشکیل کمیسیون‌ها به‌عنوان یک مشکل بروز پیدا کرد.
بر اساس مواد ۳۶،۳۷ و ۳۸ آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان ظرف مدت سه روز از زمان آغاز به کار مجلس فرم‌های امتیازبندی را از شعبه مربوطه دریافت و پر کرده و تحویل هیات رئیسه مجلس می‌دهند. هیات رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه‌بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می‌کند. نمایندگان معترض می‌توانند پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیات رئیسه ارائه کرده تا هیاتی مشترک، متشکل از هیات رئیسه مجلس و روسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر کنند. پس از اتمام این مراحل هیأت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون‌های تخصصی بر مبنای امتیازات هر فرد، اقدام می‌کند.
پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون‌های تخصصی، در صورتی‌که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد، می‌تواند اعتراض خود را مکتوب به هیات رئیسه مجلس ارائه کرده تا این هیات مشترک با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض‌های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون‌های تخصصی اقدام کند.
امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون‌هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می‌شود و پس از تکمیل اعضای این کمیسیون‌ها، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می‌شوند.
دردسر کمیسیون‌هایی که به نصاب نرسیدند
نمایندگانی که در هیچ‌یک از اولویت‌های خود انتخاب نشده‌اند، موظفند از دیگر کمیسیون‌های تکمیل نشده، دو اولویت دیگر را تعیین کنند؛ تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی، حداقل ۱۹ و حداکثر ۲۳ نفر است.
در مجلس دوازدهم به دلیل به نصاب نرسیدن دو کمیسیون حقوقی و قضایی و فرهنگی، جمعی از نمایندگان طرحی را برای اصلاح ماده ۳۸ قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تدوین و سپس تصویب کردند که بر اساس آن پس از تعیین کمیسیون‌های تخصصی مطابق فرایند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیات مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیات رئیسه مجلس مکلف است ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره ۳ ماده ۳۷ این قانون حداقل اعضای آن کمیسیون را که نمی تواند کمتر از ۱۰ نفر باشد، برای یک بار در همان دوره تعیین کند.
مشکل کمیسیون‌ها از کف تا سقف
اما فقط کف تعداد اعضای کمیسیون نبود که در این دوره مسئله ساز شده بود بلکه سقف تعیین شده برای عضویت نمایندگان در کمیسیون‌های تخصصی نیز مسئله دیگری بود که موجب سرگردانی برخی نمایندگان در کمیسیون‌های پرطرفدار بود.
برای حل این مشکل هم نمایندگان سراغ اصلاح آیین نامه داخلی مجلس رفتند تا تدبیری برای کمیسیون‌های پرطرفدار داشته باشند. در این طرح سازوکاری برای رفع مشکل عضویت ۱۱ نماینده مجلس در کمیسیون‌های تخصصی پیش بینی‌شده بود تا اعضای هیات رییسه مجلس از کمیسیون‌های با تعداد متقاضی زیاد خارج شده و عضو کمیسیون‌هایی با متقاضی کمتر می‌شوند.
اما روز یکشنبه هفته جاری کلیات طرح یک فوریتی کمیسیون آئین‌نامه داخلی مجلس درباره الحاق یک تبصره به ماده ۶۲ قانون آئین‌نامه داخلی مجلس با ۱۴۷ رأی موافق، ۵۵ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع از مجموع ۲۰۷ رأی به تصویب نرسید.
جا که اصلاح آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به دو سوم آرای نمایندگان نیاز دارد که درباره موضوع مذکور این موضوع محقق نشد.
طرح مذکور درباره ایجاد تغییر در روند عضویت اعضای هیئت رئیسه مجلس در کمیسیون‌ها بود و در آن آمده بود که نباید اعضای هیئت رئیسه در کمیسیون خاصی عضویت داشته باشند، با این هدف که هم آنان به وظایف خود در هیئت رئیسه بهتر رسیدگی کنند و هم نمایندگانی که هنوز عضو هیچ‌یک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس نشده‌اند، بتوانند در یکی از کمیسیون‌ها فعالیت کنند.
طبق ماده ۶۲ آئین نامه داخلی مجلس، هر نماینده ۶ ماه یک بار می‌تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیئت رئیسه مجلس ارائه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آئین‌نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون‌های ذی‌ربط امکان‌پذیر است.
محمد قسیم عثمانی سخنگوی کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس درباره این موضوع می‌گوید: اصل موضوع این است که تعدادی از نمایندگان با توجه به تخصص و سوابق خود متقاضی حضور در کمیسیون‌هایی بودند که امتیاز لازم را برای حضور در آنها کسب نکردند و بر اساس طرح مجلس مقرر شده بود که اعضای هیئت رئیسه از این کمیسیون‌ها خارج شوند تا جا برای متقاضیان دیگر باز شود اما این طرح مورد موافقت نمایندگان در صحن علنی قرار نگرفت.
این نماینده مجلس معتقد است که هنوز ظرفیت حل این مشکل در مجلس وجود دارد و در کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس بررسی خواهد شد.
تعطیلی صحن به دلیل نبودن دستور کار
اما این تنها کمیسیون‌های مجلس نیستند که هنوز به سامان کامل نرسیدند بلکه در صحن علنی نیز شاهد مشکلاتی در دستور کارهای مجلس هستیم. برای نمونه در حالی که در هفته جاری به طور معمول باید مجلس در روزهای یکشنبه سه‌شنبه و چهارشنبه جلسه علنی داشت، جلسه علنی روز چهارشنبه به دلیل نبود دستور کار لغو شد./گراف