«خط سفید خبرنگاران» امتیاز نیست، ضرورت است
به گزارش رخداد پرس، دکتر اکبر نصراللهی، استاد علوم ارتباطات، با اشاره به هزینههای امنیتی، فرهنگی و اقتصادی فیلترینگ، تأکید کرد که دسترسی خبرنگاران به اینترنت آزاد نه رانت است و نه امتیاز، بلکه ابزاری ضروری برای انجام وظایف حرفهای آنهاست.
بیژن مقدم، مدیرمسئول پایگاه خبری الف، فیلترینگ کنونی را تنها به سود کاسبان فیلترشکن دانست و بر ضرورت اصلاح شیوه اجرا تأکید کرد و بهروز بهزادی، مدیرمسئول روزنامه اعتماد، آزادی مطبوعات و شفافیت رسانهها را از اصول حیاتی در مدیریت فضای رسانهای کشور عنوان کرد.
نشست تخصصی «اینترنت سفید، چالشها و فرصتها» صبح دوشنبه ـ ۱۷ آذر ماه ـ با حضور بهروز بهزادی (مدیرمسئول و سردبیر روزنامه اعتماد)، دکتر اکبر نصراللهی (استاد دانشگاه و رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه) و بیژن مقدم (مدیرمسئول سایت تحلیلی الف) برگزار شد.
در این نشست، حاضران ضمن طرح مسئله، به بررسی و ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداختند
هشدار درباره هزینههای سنگین فیلترینگ گسترده
نصراللهی با بیان اینکه از ابتدا با فیلترینگ و شیوه اجرای آن در کشور مخالف بوده است، گفت: «پیش از فیلتر شدن تلگرام و اینستاگرام هشدار داده بودم که این سیاست پرهزینه و از اساس غیرقابل اجراست. همین اتفاق هم رخ داد؛ فیلترینگ از یک جهت اجرا شد، زیرا محدودیتهایی ایجاد کرد، اما از جهتی دیگر عملاً اجرا نشد، چون مردم همچنان به همان پلتفرمها و حتی گستردهتر از قبل دسترسی پیدا کردند.»
او افزود: «نتیجه این سیاست، تحمیل هزینههای بسیار سنگین امنیتی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بر کشور بوده است. اگر از جنبههای اقتصادی بگذریم، تبعات فرهنگی آن غیرقابل جبران است. امروز کودکان و نوجوانان، بهویژه پس از دوران کرونا، با پوشش درس، مشق و دانشگاه، به همان محتواهایی دسترسی دارند که پیشتر تنها بزرگسالان به آن دسترسی داشتند.»
این استاد ارتباطات با اشاره به پیامدهای امنیتی فیلترینگ گفت: «وقتی افراد مختلف بدون محدودیت از فیلترشکن استفاده میکنند، به محتواهایی دسترسی پیدا میکنند که نباید داشته باشند. از سوی دیگر، بسیاری از سرویسهای جاسوسی در همین جنگ ۱۲روزه و پیش از آن، از طریق همین فیلترشکنها افراد را جذب کردهاند؛ زیرا این ابزارها عملاً درِ اطلاعات مردم را برای آنها باز میکند و خودشان هم آن را رایگان در اختیار کاربران قرار دادهاند.»
نصراللهی افزود که مخالفت او با فیلترینگ به شکل و شمایل کنونی، به معنای موافقت با بینظمی و بیقانونی در فضای مجازی نیست. او تأکید کرد که هیچیک از کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز نتوانستهاند رؤیای «اینترنت کاملاً بدون فیلتر» را اجرایی کنند و در همه کشورها نوعی از فیلترینگ اعمال میشود؛ با این تفاوت که نوع، میزان و زمان اعمال محدودیت متفاوت است.
به گفته وی، این محدودیتها معمولاً در شرایط بحران اعمال میشود یا تنها برخی کاربران از دسترسی به شبکههای اجتماعی محدود میشوند، نه اینکه همه کاربران بهطور یکسان مشمول فیلتر شوند.
آیا اینترنت بدون فیلتر در دنیا محقق شده است؟
اکبر نصراللهی درباره نحوه فیلترینگ در کشورهای مختلف اظهار کرد: یک مؤسسه بینالمللی در بررسی خود روی ۱۰۰ کشور تأکید کرده است ـ و نتایج آن با یک جستوجوی ساده قابل مشاهده است ـ که هیچ کشوری نتوانسته رویای «اینترنت بدون فیلتر» را محقق کند.
بهگفته او، ممکن است نوع فیلترینگ در این کشورها متفاوت باشد و عمدتاً در حوزههایی مانند پورنوگرافی، حفاظت از کودکان و موضوعات مشابه اعمال شود.
وی افزود: چند روز پیش نیز استرالیا محدودیتهایی را برای استفاده کودکان از شبکههای اجتماعی وضع کرد و همچنین کمیسیون اروپا بخشنامهای را به تصویب رسانده که در آن، موارد متعدد مربوط به اعمال محدودیتها و چارچوبهای نظارتی ذکر شده است.
دفاع از دسترسی خبرنگاران به خط سفید/ امتیاز نیست، ضرورت است
نصراللهی با اشاره به بحث اینترنت سفید برای خبرنگاران تأکید کرد: خبرنگاران، همانند بسیاری از مشاغل حساس و غیرحساس، بنا بر نقش و وظایفی که بر عهده دارند، باید از مجموعهای از تسهیلات، لوازم و خدمات برخوردار باشند.
وی توضیح داد که در این حوزه از «تسهیلات، خدمات و لوازم» سخن گفته میشود و نه «امتیازات»؛ همانگونه که برای پزشکان، اورژانس یا شرکت واحد به دلیل ماهیت مأموریتشان امکاناتی در نظر گرفته میشود، برای خبرنگاران نیز این موضوع یک ضرورت حرفهای است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این تسهیلات به معنای رانت، ویژهکاری یا امتیاز دادن نیست و مضحک است که خبرنگاران امروز به ویژهخواری، امتیازطلبی یا سوءاستفاده متهم میشوند.
دکتر نصراللهی افزود: حتی نگرانی بزرگتر آن است که رسانههای خارجی نیز از این فضا بهرهبرداری کرده و برای اعتبارزدایی از رسانهها و روزنامهنگاران ایرانی، آنها را با واژگانی همچون «مزدور» یا «حاکمیتی» توصیف میکنند.
انتقاد تند از سکوت و سیاسیکاری مسئولان
وی در ادامه تصریح کرد: نقد من متوجه افرادی است که خبرنگار نیستند اما پشت عنوان خبرنگار پنهان میشوند؛ از اینترنت هوشمند گرفته تا دسترسیهای خاصی که تا همین دیروز نیز وجود داشته است.
نصراللهی گفت: انتقاد من خطاب به کسانی است که با وجود حمایت از فیلترینگ و تلاش برای گسترش آن، خودشان از خط سفید برخوردار بوده و هستند؛ نه خبرنگاران و رسانههایی که در جنگ روایتها و مقابله با جریان تحریف و برای خروج از محاصره تبلیغاتی ـ بنا بر تعبیر مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم ـ ناگزیر از بهرهگیری از این خدمات هستند.
او افزود: این مانند آن است که دست و پای فردی را ببندند و سپس از او بخواهند بجنگد. حال اگر کسی به هر انگیزهای دست من را باز کرده باشد، منطقی نیست که بگویم دستم را هم ببندید چون دست دیگران بسته است. هر فرد باید تا جایی که میتواند از امکانات موجود استفاده کند و در عین حال بکوشد امکان بهرهمندی دیگران نیز فراهم شود.
نصراللهی تأکید کرد: چگونه میتوان انتظار داشت در شرایطی که باید از محاصره تبلیغاتی خارج شد، با جریان تحریف مقابله کرد یا در جنگ روایتها وارد شد، ابزار و لوازم لازم در اختیار نباشد؟ چنین رویکردی خلاف عقل و منطق است.
رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه با انتقاد از عملکرد مسئولان درباره موضوع اینترنت سفید اظهار کرد: با وجود احترامی که برای دولتمردان قائلم، آنان بهجای شفافسازی درباره اینترنت سفید و تلاش برای رفع فیلترینگ و فراهم کردن دسترسی عمومی به اینترنت در شرایط غیربحرانی، یا سکوت اختیار کردند یا مواضع سیاسی و محافظهکارانه گرفتند.
وی افزود: نتیجه این رفتار آن شد که به جای اصلاح ساختاری یک سیاست غلط، تا دیروز یا قربانی سکوت بودند یا قربانی سیاسیکاری. برخی نیز اساساً وجود اینترنت سفید را انکار کردند و اکنون با مواضع اخیر رئیسجمهور، میخواهند همان دسترسی محدود رسانهها و خبرنگاران را نیز تبدیل به «امکان سفید» و در واقع حذف کنند؛ در حالی که این اقدام نقض غرض و نوعی تناقض است.
او با اشاره به سخنان رئیسجمهور مبنی بر اینکه «فیلترینگ بدترین مشکل کشور است» ادامه داد: اگر فیلترینگ بدترین مشکل کشور است، برای حل آن باید گره را باز کرد، نه اینکه بخشهای دیگری را نیز محرومتر کرد. عدالت آن نیست که همه از امکانات مساوی برخوردار باشند؛ عدالت یعنی هر فرد متناسب با نقش و وظایفی که دارد، از امکانات لازم بهرهمند شود. اگر برخی از ابزارهایی مانند اسلحه یا لباس پلیس سوءاستفاده کردهاند، نباید همه را تنبیه کنیم.
وی تأکید کرد: آنچه نگرانکنندهتر است، موضع منفعلانه خود خبرنگاران و رسانههاست. متأسفانه به جای دفاع از نقش حرفهای خود، یا منکر موضوع شدند یا گفتند اطلاع نداشتهاند. چرا سینه سپر نمیکنند؟ چرا تبیین نمیکنند که خبرنگاران برای خودشان امتیاز نمیخواهند؟
او ادامه داد: خبرنگاران نمیخواهند اسلحه داشته باشند یا اینترنت سفید بهعنوان امتیاز ویژه بگیرند؛ این دسترسی برای آن است که بتوانند خدمات اطلاعرسانی را دقیقتر، سریعتر و کارآمدتر ارائه دهند، فعالیت رسانههای معارض و ضد مردم ایران را رصد کنند، بدانند در جنگ رسانهای چه میگذرد، تعارضات و خطهای تبلیغاتی طرف مقابل چیست و با شناخت دقیق از دشمن بتوانند عملیات رسانهای مؤثر طراحی کنند. متأسفانه بهجای این توضیح روشن، برخی یا انکار کردند یا درگیر ملاحظات سیاسی شدند.
سخنرانان و حاضران در این نشست تأکید کردند که سیاستهای فیلترینگ نیازمند بازنگری جدی است و شفافسازی درباره نحوه ارائه دسترسیهای ضروری به رسانهها باید در دستور کار قرار گیرد. آنان همچنین بر ضرورت تقویت نقش نظارتی مطبوعات در حوزههای حیاتی کشور تاکید کردند.
وی افزود: افراد بسته به کارکرد و مأموریت خود به سطح مشخصی از دسترسی نیاز دارند؛ همانگونه که در بحث استفاده از ماهواره نیز چنین نیازی وجود داشت.
تمایز بین سیاست و اجرا/ مشکل در شیوه اجراست
مدیرمسئول «الف» با تفکیک میان سیاستگذاری و اجرا، اشکال اصلی را در مرحله اجرا دانست و گفت: میان تصمیم تا اجرا و میان سیاست تا عمل، همواره فاصلهای وجود دارد.
وی با اشاره به تجربه خصوصیسازی افزود: در این حوزه ممکن است اصل سیاست درست بوده باشد اما سازمانهای مسئول در مرحله اجرا دچار خطا شده باشند. در موضوع اینترنت نیز ممکن است دسترسی برای برخی فراهم شده و برای برخی فراهم نشده باشد؛ موضوعی که باید مورد ارزیابی و بررسی دقیق قرار گیرد.
وی تأکید کرد که دستور اخیر رئیسجمهور درباره بررسی سیمکارتهای سفید باید بر همین نگاه اصلاحی و ارزیابانه استوار باشد.
هیچکس از فیلترینگ موجود دفاع نکرده است
مقدم با قاطعیت اظهار کرد: تاکنون هیچ شخصیت یا مسئولی را ندیدهام که از فیلترینگ موجود دفاع کند. آنچه امروز بهعنوان قانون، مصوبه یا سیاست اجرایی در جریان است ــ چه درست و چه غلط ــ تنها به سود کاسبان و فروشندگان فیلترشکن تمام شده است.
وی پیامد این وضعیت را خروج کنترل از دست مسئولان دانست و افزود: امروز حتی کودکان و نوجوانان برای دسترسی به ابتداییترین اطلاعات ناچار به استفاده از فیلترشکن هستند؛ وضعیتی که نتیجه مستقیم سیاستگذاری و اجرای نادرست در حوزه فیلترینگ است.
بهروز بهزادی: آزادی مطبوعات شعار نیست، باید دست رسانهها باز باشد
دسترسی به اینترنت با ملاحظات خاصی همراه است
بنا بر این گزارش، بهروز بهزادی، مدیرمسئول روزنامه اعتماد، با تأکید بر ضرورت باز بودن فضای فعالیت رسانهها، گفت: «قانون فعلی مطبوعات نیازمند بازنگری جدی است.»
وی پدیده خودسانسوری را یکی از چالشهای عمده رسانهها دانست و افزود: «در موارد متعددی شخصاً با سانسور داخلی مواجه شدهام.»
بهزادی دسترسی به اینترنت را حق عمومی خواند و افزود: «اینترنت بخشی از زندگی روزمره و محدود کردن آن اشتباه است. خبرنگار ایدهآل باید فردی کنجکاو، منتقد و تسلیمناپذیر باشد و محکم بر مواضع خود بایستد.»
او همچنین با اشاره به عملکرد خبرنگاران در حوزههای حیاتی مانند آب، برق و گاز، تصریح کرد: «اگر رسانهها به موقع وظایف نظارتی خود را انجام میدادند، بسیاری از مشکلات کنونی ایجاد نمیشد. نقش اصلی رسانه، مطالبهگری و شفافسازی است.»
انبارداران، مجری برنامه، در بخش اول نشست با اشاره به اظهارات اخیر رئیسجمهور درباره سیمکارتهای سفید گفت: «این موضوع نیاز به بررسی دقیقتر دارد. از ابتدای آذرماه، این مسئله به بحث داغ فضای مجازی تبدیل شده است. در جامعه نیز نگرانی وجود دارد که دسترسی بخشی از مردم به اینترنت آزاد، اقدامی نادرست تلقی شود.»
وی افزود: «در بسیاری از کشورها، دسترسی به اینترنت با ملاحظات خاصی همراه است و برای گروههایی مانند کودکان محدودیتهای بیشتری اعمال میشود.»